Με τον όρο σκολίωση εννοούμε την πλάγια παρέκκλιση της σπονδυλικής στήλης (ΣΣ) στήλης με επιπτώσεις στην εμφάνιση, το καρδιαγγειακό σύστημα και σπάνια το νωτιαίο μυελό. Η παραμόρφωση είναι γνωστή από την εποχή του Ιπποκράτη, ο οποίος πρώτος χρησιμοποίησε τους όρους κύφωση, λόρδωση και σκολίωση.

Η Σ.Σ ως προς τον κάθετο άξονα από πίσω και από μπροστά φαίνεται ευθεία. Ενώ η σκολιωτική Σ.Σ που έχει δεξιά η αριστερή πλάγια κλίση ομοιάζει όπως το γράμμα ¨S”. Γι΄αυτό η σκολίωση περιγράφεται σαν σύνθετη τρισδιάστατη παραμόρφωση της Σ.Σ. Η παραμόρφωση αυτή δημιουργείται καθώς η Σ.Σ κυρτώνεται παθολογικά, οι προσβεβλημένοι σπόνδυλοι δέχονται πίεση για στροφή. Εάν η στροφή των σπονδύλων συμβαίνει στη θωρακική μοίρα της Σ.Σ πιέζει το θωρακικό κλωβό, με αποτέλεσμα τη δημιουργία του θωρακικού ήβου στην αντίθετη πλευρά από την καμπύλη της Σ.Σ

Στην Ελλάδα εμφανίζεται σε ποσοστό 4-5%, ενώ παγκοσμίως η σκολίωση εμφανίζεται σε όλες τις μορφές της, σε ποσοστό 1-2%.

Τα αίτια της σκολίωσης

Η σκολίωση σε ποσοστό 85% έως 90% είναι ιδιοπαθής, δηλαδή άγνωστης αιτιολογίας. Εδώ είναι χρήσιμο να επισημανθεί η λανθασμένη αντίληψη ότι η σκολίωση συνδέεται με τη στάση του σώματος την ώρα της μελέτης, με την πλευρά του σώματος στην οποία κρεμά την τσάντα, με την άσκηση του σώματος κ.λ.π. Πολλές υποθέσεις και μελέτες έχουν γίνει με την αιτιολογία της σκολίωσης, όμως μέχρι σήμερα δεν έχει ενοχοποιηθεί κάτι συγκεκριμένο, και ίσως κάποτε η γενετική αποκαλύψει την αιτία ή τις αιτίες της σκολίωσης. 

Στην παιδική ηλικία περιγράφονται με χρονολογικά κριτήρια 3 τύποι σκολίωσης: ο νηπιακός, ο παιδικός και ο εφηβικός τύπος.

Ο νηπιακός τύπος σκολίωσης παρατηρείται και στα δύο φύλα με μεγαλύτερη συχνότητα στα αγόρια και συμβαίνει στην ηλικία των 3-5 χρόνων. Συνήθως ο τύπος αυτός μπορεί να εξελιχθεί σε σοβαρή παραμόρφωση της Σ.Σ.

Ο παιδικός τύπος σκολίωσης, που ονομάζεται και εφηβική ιδιοπαθής σκολίωση, συμβαίνει μετά την ηλικία των 10 χρόνων μέχρι τη σκελετική ωρίμανση. Εμφανίζεται με την έναρξη της ήβης ή γίνεται αντιληπτή κατά τη διάρκεια του δυναμικού ανάπτυξης της εφηβικής ηλικίας. Τα κορίτσια προσβάλλονται συχνότερα και, εάν με τη συντηρητική αγωγή με διορθωτικό κηδεμόνα του σκολιωτικού ήβου, τότε χρειάζεται η χειρουργική αγωγή.

Διάγνωση

Η πρώιμη διάγνωση και θεραπεία σταματά την επιδείνωση της καμπύλης και της παραμόρφωσης. Η παραμελημένη σκολίωση εμφανίζεται με μεγάλες καμπύλες, σκληρή
και δύσκαμπτη. Η κατάσταση αυτή κάνει την αντιμετώπιση δύσκολη και αυξάνει τους κινδύνους για σοβαρές επιπλοκές. Ερευνάται το ιστορικό της οικογένειας, των γονιών και του ασθενούς. Ο ιατρός ψάχνει για κάποια υποκείμενη νόσο, η οποία πιθανόν να προκαλεί τη σκολίωση.

Η ηλικία του ασθενούς, η έναρξη της ήβης και της εμμηναρχής για τα κορίτσια, βοηθούν ώστε να καθορισθεί ο χρόνος που παραμένει μέχρι τη σκελετική ωρίμανση κατά την οποία η επιδείνωση της καμπύλης σταματά.

Η κλινική εξέταση περιλαμβάνει την επισκόπηση του ασθενούς σε όρθια θέση για πιθανή ασυμμετρία στους ώμους, στο θώρακα, στην οσφυϊκή μοίρα και στη λεκάνη. Η φυσική εξέταση επίσης περιλαμβάνει:

– Τη δοκιμασία επίκυψης(Adam’s test). Πρόκειται για επισκόπηση της ράχης του ασθενούς, ενώ αυτός βρίσκεται σε θέση επίκυψης. Είναι μία απλή κλινική εξέταση, που έχει σκοπό την ανεύρεση τυχόν ασυμμετρίας των ημιμορίων του σώματος. Από την ασύμμετρη και ετερόπλευρη προβολή προς τα πίσω των πλευρικών τόξων στο θώρακα ή της μάζας των ιερονωτιαίων στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης σχηματίζεται ο ήβος. Η δοκιμασία πρόσθιας επίκυψης γίνεται με το παιδί σε ορθία θέση και σε καθιστή, με σκοπό την εξάλειψη της ανισοσκελίας.

– Έλεγχο για πιθανή ανισοσκελία.

– Εξέταση της κινητικότητας της σπονδυλικής στήλης. Το εύρος της κινητικότητας του Σ.Σ στην κάμψη, έκταση, πλάγια κλίση και στροφή της Σ.Σ. Η πλάγια κλίση της Σ.Σ δείχνει την ευκαμπτότητα της Σ.Σ που έχει κατ’επέκταση και ο ήβος, που είναι κριτήριο στη θεραπεία της σκολίωσης.

– Νευρολογική εξέταση. Περιλαμβάνει την εκτίμηση για νευρολογικά προβλήματα που πιθανόν να προκαλέσουν σκολίωση. Τα ύποπτα συμπτώματα που εκτιμώνται περιλαμβάνουν πόνο, αισθητικές και κινητικές διαταραχές, μυϊκό σπασμό, αδυναμία και διαταραχές εντέρου και κύστεως.

Με τον ακτινολογικό έλεγχο γίνεται ακριβής μέτρηση της γωνίας της σκολίωσης, αλλά και του βαθμού στροφής των σπονδύλων. Λαμβάνεται όλη η Σ.Σ (ΑΜΣΣ, ΘΜΣΣ, ΟΜΣΣ) σε όλες τις ακτινογραφίες.

Το σημείο ελέγχου της σκελετικής ωρίμανσης της Σ.Σ. και επομένως της μη παραπέρα αύξησης της σκολίωσης είναι το σημείο Risser, δηλαδή η συμπλήρωση της ακτινογραφικής εμφάνισης των λαγόνιων επιφύσεων μέχρι της οπίσθιας άνω λαγόνιου άκανθας και η συνένωση της επίφυσης με το λαγόνιο οστό. Αυτό συνήθως συμβαίνει κυρίως στην ηλικία των 17 περίπου ετών.

Υπάρχουν φυσικά και άλλα σημεία που καθορίζουν το χρόνο της μη περαιτέρω αύξησης της σκολίωσης (π.χ ο προσδιορισμός της σκελετικής ανάπτυξης με τον ακτινολογικό έλεγχο των οστών του καρπού, το ύψος του πάσχοντος, η έναρξης της έμμηνου ρύσης). Επειδή τα στοιχεία αυτά δεν είναι τόσο ακριβή, συνιστάται ο περιοδικός έλεγχος της σκολίωσης όχι μόνο μέχρι την σύγκλιση των επιφύσεων, αλλά και λίγο αργότερα.

Η πρόγνωση εξαρτάται από την ηλικία του ασθενούς, την εντόπιση και από την αιτιολογία της σκολίωσης, η οποία, σε συνδυασμό με το στάδιο της σκελετικής ανάπτυξης της Σ.Σ., θα μας δώσει την πρόγνωση.

Όσο μικρότερη είναι η ηλικία έναρξης σε κάθε μορφή σκολίωσης, τόσο δυσμενέστερη είναι η πρόγνωση της.
Όσο η εντόπιση της σκολίωσης είναι υψηλότερη στη Σ.Σ., τόσο η πρόγνωση της είναι βαρύτερη.
Επίσης, η πρόγνωση εξαρτάται και από την αιτιολογία, όπως π.χ η παραλυτική σκολίωση έχει χειρότερη πρόγνωση από κάθε μορφής σκολίωση και ακολουθεί η ιδιοπαθής και μετά η συγγενής σκολίωση. Η θωρακική σκολίωση της παραλυτικής και ιδιοπαθούς σκολίωσης έχουν βαρύτατη πρόγνωση, ιδίως όταν αρχίζει στη μικρή ηλικία.

Η αντιμετώπιση της σκολίωσης διακρίνεται σε συντηρητική και σε χειρουργική. Η συντηρητική περιλαμβάνει απλή παρακολούθηση ή εφαρμογή κηδεμόνων. Η απλή παρακολούθηση συνιστάται σε μία απλή κλινική εξέταση του παιδιού ανά τακτά χρονικά διαστήματα, με βάση τους προγνωστικούς παράγοντες, με ή χωρίς ακτινολογικό έλεγχο.

Η παρακολούθηση αφορά στα σκολιωτικά κυρτώματα μέχρι 20 μοίρες. Σκολιωτικά κυρτώματα τα οποία κατά την παρακολούθηση επιδεινώνονται κατά 5 μοίρες ή κατά την πρώτη εξέταση είναι μεγαλύτερα των 20 έως 25 μοιρών, χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου και πρέπει να αντιμετωπιστούν με κηδεμόνα, πάντα με γνώμονα την ηλικία ή άλλα στοιχεία.

Ο κηδεμόνας αποτελείται από ειδικά ελαφριά υλικά και είναι ένα ειδικό ένδυμα που φοριέται από το παιδί.

Οι στόχοι της εφαρμογής του κηδεμόνα είναι να αναχαιτιστεί η επιδείνωση και να επιτευχθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διόρθωση. Ο κηδεμόνας πρέπει να φοριέται 16 ώρες το 24ώρο να παρακολουθείται η σωστή εφαρμογή του, καθώς και τα σημεία στα οποία πιέζει. Η εφαρμογή του ολοκληρώνεται με την οστική ωρίμανση, αλλά αφαιρείται σταδιακά βάσει προγράμματος και το παιδί πρέπει να παρακολουθείται μέχρι την ηλικία των 25 ετών.

Η κινησιοθεραπεία στην ιδιοπαθή σκολίωση περιλαμβάνει ασκήσεις που αυξάνουν την ελαστικότητα και δύναμη των μυών της σπονδυλικής στήλης, ασκήσεις που διορθώνουν τη μυϊκή ανισορροπία σε μεγάλες σκολιώσεις γίνονται και αναπνευστικές ασκήσεις διότι υπάρχουν αναπνευστικά προβλήματα.
Εκτός από το γενικότερο πρόγραμμα της κινησιοθεραπείας, γίνονται ασκήσεις διορθωτικές σε όλες τις θέσεις(ύπτια, πρηνή, τετραποδική, καθιστή, όρθια), ενώ σε κάποιες από αυτές ο ασθενής παρατηρεί τη διόρθωση μπροστά σε καθρέπτη. Οι ασκήσεις για τη θεραπεία της σκολίωσης στοχεύουν στην αύξηση της κινητικότητας του σημείου του κυρτώματος, το οποίο είναι εξαιρετικά δύσκαμπτο, καθώς και τη δυνατότερη διόρθωση της παραμόρφωσης.
Γι’ αυτόν τον λόγο, πέρα από τις ειδικές ορθοσωματικές ασκήσεις, είναι απαραίτητη η ενδυνάμωση των αδύναμων μυών με στροφικές και συμμετρικές ασκήσεις, για να επιτευχθεί συμμετρία και ισορροπία στα δύο ημιμόρια.Το ύπτιο και το ελεύθερο αποτελούν την πλέον ενδεδειγμένη άσκηση για μυϊκή ενδυνάμωση με απόλυτη συμμετρία και των δύο ημιμορίων του σώματος.
Η συνεχόμενη εναλλασσόμενη συμμετρική κίνηση των άνω άκρων στα δύο αυτά στιλ, με τρόπο ώστε το χέρι έλκει, ενώ το άλλο απωθεί το νερό, συμβάλλει στη συμμετρική μυϊκή ενδυνάμωση, γεγονός που βοηθάει στη διόρθωση του σώματος με σκολίωση.